Fábula en K'ub'ultzij

JUN ACHI KUK’AY CHAK

O jun achi x-e pa chak, xub’ij che rixoqil chi keuya uwa pa’ij. Are xupon chuchi’ uchak xkub’i’ik, xaqte’et xtaqen chikaj are uri xril jun k’uch, ire xub’ij: wetene in k’uch, ti’ij neri kintij ij ij, xcha. I k’uch xuta, rumali xqaj li ru’ i achi, ire xub’ij che i k’uch: yet utz katijo man ti’ij katij ij ij; i k’uch xub’ij che: we kawaj kqajalwachij qib’ awu’, yet kat-e pink’exel yin xaq yin kinkanaj uri pak’exel yet, xcha i k’uch che achi.

Wach ujalwachixik qa’u’ kqa’ano, xub’ij i achi; i k’uch xub’ij: ka’an wuqub’ b’alk’atin yet xaq keje kin-an yin. Yin kinya in-u’ chawe, xub’ij achi; i k’uch xub’ij: yet kakoj b’i inxik’; xcha. Are xki’an wuqub’ b’alk’atin, x-e achi xaq i k’uch xkanaj kan puk’exel achi chi chak, kutaqej achi chi x-ek.
I k’uch xok che i b’is man i achi kopon rixoqil chuya’ik uwa pa’ij, xkub’i chila chuchi’ i chak. Are xupon ixoq pa’ij kruwaj upalaj chwach. I ixoq kub’ij che: chatija awa, i achi kula’ ti uwach che, rumali i ixoq xutz’onoj che achi: b’uchak chi katchaw taj, i k’uch kruwaj upalaj. I ixoq lik xu’an pen che achi chi kutij uwa xwiri i k’uch lik xutij taj. I ixoq kb’isonik xpe ru’ ja man wach uchak i achi chi xutij ti wa, xaq kch’aw taj.

I k’uch are xqaj ij nti u’anom re che i chak. Te’uri xtzun li achi chwi taq jyub’, xqaj chi chak. I k’uch xutz’onoj che wo’or xawil ut wach uyej kin-an yin nti kintijo, o ij kinriq chu laj ti’ij olik kamnaq taq tz’i, kaway xaq o ij chi kino’ik man lik nti kintijo i yet utz a’anom chi man o i katijo. I achi xub’ij: qatzij pe kab’ij man xinsutinik xwiri xwil ti jun kamnaq tz’i, kaway; wo’or xkub’i ink’ux che man weta’am wach ak’aslemal yet, xcha. I achi xub’ij: wo’or chqajaluchij i qa’u’, chqa’ana chik wuqub’ b’alk’atin, te’uri xub’ij che i k’uch, jat ut man yin utz in-anom, xcha.

Are x-e i k’uch xubij che achi: wo’or kin-ek, we xinriq jun kaway kinmin wib’ chupam; xcha. Xaq i achi le x-e ru’ ja, are xuponik, xb’ix che rumal ixoq: wach uchak chi xatch’aw ti wu’ are xinupon pa’ij chuya’ik awa; xinch’aw taj man lik k’ax injolom xubij achi, xwiri ixoq kukoj ti che, xaq wach uachk chi junwi taq kattzunik xwil yin, xcha ixoq; xawil wa ub’e xubij achi; uy xwilo na’ut xcha ixoq. Are uri i achi xub’ij: qatzij ile man yin taj in o chila are xatupon yet; b’uchak, xub’ij ixoq. Xqajalwachij qa’u’ ru’ jun k’uch, ire xkanaj kan pink’exel yin; nechari chi xb’in ti chak man xatchakun taj, xcha ixoq che. Yin xinemalkat li naj naqaj, x-ewila loq chi i k’uch nti kkitijo, xcha i achi.

I ixoq xub’ij che: wo’or xeawila loq chi i k’uch nti kkitijo chatchukun ut, chqalo’o jun qakaway, xubij ixoq che i achi. Are onkil uri x-e b’ik, xuk’ulaj jun achi rok’am jun kaway, xe’ok che i lapanik ru’, xutz’onoj che we kuk’ayij i kaway, i achi xub’ij che chi k’ayixik, ire xub’ij: chakayiji chwe, utzi xub’ij i achi. Inkaway le lik chom, ti’oj xaq kukisaj mer xach. I achi xulo’ i kaway xok chutzaqik rib’ chwach achi lik mer kukisaj, i achi xub’ij lik qatzij pe kab’ij lik mer kukisaj i kaway; xcha.

I achi xulo’o man xuch’ob’ ire chi kchakun ta chik, ru’ ile kel chisaq. Xuk’am b’i ru’ ja, are xuponik xub’ij che rixoqil: yin xinlo’ i kaway chi xab’ij chwe, lik xinriq jun chi lik kukisaj i mer. Wo’or kinchakun taj man ru’ ile kojel chisaq, xub’ij che ixoq. Chavila pe wo’or are kutzaq rib’ lik mer kukisaj, xcha. Are xutzaq rib’ i kaway xa k’uch xe’el li chupam, te’uri i achi xk’un chukux wach xub’ij i k’uch che: wo’or kin-ek we xinriq jun kaway kinmin b’i wib’ chupam xcha.
Te’uri achi le xuch’ob’ ub’e chi xa xt’ortajik, are uri xub’ij che i k’uch chi k-e ij saq chrij nti kutijo, man xt’oronik.